21/6 Ngày báo chí cách mạng

Đoan Trang: Làm báo thời thổ tả

... Nó là câu chuyện của những nhà báo hễ xuất hiện ở điểm nóng nào là chỉ đi cùng “lực lượng chức năng”, áo nhiều túi, máy ảnh trước ngực, vẻ mặt nghiêm trọng. Cũng là câu chuyện của những phóng viên về Văn Giang lúc xế chiều để chứng kiến một cánh đồng tung tóe, cây cối đổ nát nghiêng ngửa.

Dân quê thấy người lạ vào, chẳng ai buồn ngẩng lên, vẫn cắm cúi đào bới, nhặt nhạnh, xúc, đổ đất… Nhưng đến khi thấy “người lạ” lúi húi lấy máy ghi âm, sổ và bút ra, thì họ vây lấy thẫn thờ: “Sao đến giờ nhà báo mới về? Mất rồi. Mất hết rồi!”.Rồi họ nhất định kéo nhà báo vào nhà, để họ pha trà, mời nước, và nghe họ kể lể chuyện “mất hết rồi”.

Hàng xóm lục tục kéo đến, người nào cũng phải xán lại, nhìn, chạm tay vào áo khách một cái, khẩn khoản: “Nếu nhà báo giúp được chúng tôi đòi lại được đất, thì chúng tôi mang ơn nhà báo suốt đời”.

Màn đêm buông xuống, trai tráng trong làng rầm rập đưa xe máy hộ tống nhà báo về. Người dân nông thôn bao giờ cũng là vậy, họ có thể khôn ngoan hay thực dụng, nhưng vẫn có cái hồn hậu chất phác – nên không để ý thấy nhà báo đang cúi gằm mặt, lủi thủi rời khỏi hiện trường.Và từ ấy, ngày nào họ cũng ngong ngóng ra bưu điện huyện, chờ xem có báo nào đưa tin, viết bài “về xã mình” không. Những mảnh báo hiếm hoi nhắc đến vụ việc của làng họ được photocopy ra hàng chục bản, và truyền tay nhau nhiều quá, đã nát ra rồi…

Ai đó đã nói về “chiến dịch” đưa tin của báo chí trong và sau các vụ Tiên Lãng, Văn Giang như sau: “Một cuộc vật lộn để được nói sự thật”. Thực tế còn hơn thế nữa: Một cuộc vật lộn để được biết sự thật, để được viết sự thật, và để được khách quan (tất nhiên cũng chỉ dám mong ở mức độ tương đối). Thế mà, cho đến giờ, cái đích ấy vẫn chưa đạt được.

37 năm sau ngày thống nhất đất nước. Hơn nửa thế kỷ sau cải cách ruộng đất. 67 năm sau ngày thành lập nước. Sáu thế kỷ sau thời kỳ tích lũy tư bản nguyên thủy ở phương Tây. Bước vào thời đại toàn cầu hóa, hội nhập, ở Việt Nam, vẫn còn diễn ra những cuộc cưỡng chế đất đai nhốn nháo, tiếng la hét chửi bới của dân lẫn trong khói hơi cay và tiếng oàng oàng chói tai của “quả nổ nghiệp vụ”.
Tệ hơn nữa là chuyện ấy lại diễn ra cùng với đây đó những mệnh lệnh (miệng) yêu cầu báo chí “hạn chế đưa tin”, và những cuộc tranh cãi ầm ĩ, đầy ngụy biện, trên mạng, về quan tham, dân gian và bọn báo chí lề phải, blogger lề trái ngu dốt, phản động...

Trương Duy Nhất: Sự hèn mạt của báo chí

... Chưa khi nào báo chí hèn mạt như giai đoạn này. Nhớ vài năm trước, trong bữa nhậu nhân hội nghị tuyên giáo toàn quốc tại Đà Nẵng, một lão bá vai tôi buông câu rất hách “báo chí các cậu hèn bỏ mẹ!”
Tức. Một tay nó bóp dái, tay kia dán băng keo bịt miệng, thế mà vẫn lớn tiếng chê mình hèn. Định vung cho lão một đấm, nhưng nghĩ lại thấy lão nói đúng chứ đâu sai. Báo chí kiểu gì mà chỉ một cú điện thoại, một văn bản miệng đã răm rắp tự bịt miệng nhau.
Một cái lệnh miệng từ văn phòng UBND huyện Văn Giang (Hưng Yên) cũng khiến tất cả hơn 700 tòa báo câm lặng, không dám cử phóng viên đến đưa tin. Khi hai phóng viên của đài tiếng nói Việt Nam (VOV) bị đánh đập, trấn áp dã man, bị còng tay bắt giữ như tội phạm, thu máy ảnh, thu thẻ nhà báo, thẻ đảng, thẻ luật gia... nhưng không một tòa báo nào dám lên tiếng, kể cả cơ quan chủ quản của họ. Và bản thân 2 nhà báo bị đánh cũng không dám công khai lên tiếng.
Phải đợi đúng nửa tháng sau, trước sức ép dữ dội từ dư luận và sự mắng chửi từ các trang mạng lề trái, VOV mới miễn cưỡng đăng vài mẩu tin lên tiếng bảo vệ phóng viên của mình. Nhưng được vài hôm rồi im bẵng đến nay. Không còn nghe bất cứ một tòa báo nào nhắc lại chuyện này nữa. Câu chửi “Đ.M mày! Nhà báo cũng đánh cho chết mẹ mày đi” trong vụ trấn áp Văn Giang vẫn văng vẳng mãi như một nỗi ô nhục của nghề báo.
Chưa bao giờ báo chí lại sợ hãi đến vậy. Chưa bao giờ báo chí kỳ lạ như giai đoạn này, xa lánh, tránh né hầu hết các vấn đề nhạy cảm. Vì sao tránh, vì sao không đăng, vì sao không can dự? Vì đó là vấn đề “nhạy cảm” - Một lối chỉ đạo và bao biện phản tuyên truyền, thậm chí là... phản động! Nhạy cảm mới cần báo chí can dự. Không nhạy cảm thì viết để làm gì, tuyên truyền làm gì và can dự làm gì?...

Đỗ Doãn Hoàng: Tâm sự của kẻ nằm trong chăn

... Có một sự thật là các nhà báo trẻ gặp rủi ro "bẻ cong ngòi bút" hoặc từ bỏ lý tưởng của nghề viết (sức mạnh ngòi bút vì cộng đồng) lại thường là những người tương đối khá trong nghề. Lý do: một sinh viên báo chí, nhà báo trẻ, anh (chị) ta có giỏi thì mới viết đến độ người ta nhớ được tên. Lúc ấy, ngòi bút anh ta mới có chút sức mạnh để làm vào việc tốt hoặc việc xấu, lúc ấy (ví dụ) các doanh nghiệp mới đem tiền rải đường dụ "nhà báo trẻ" vào làm "PR" (quan hệ công chúng, phụ trách truyền thông - thường là dùng và nghĩ "mánh" bảo vệ và lăng xê uy tín của doanh nghiệp), lúc ấy họ mới đủ "tài" để tìm mánh kiếm ăn không chân chính từ ngòi bút.

Và, khi đã "hoãn sự nghiệp viết lách" để kiếm tiền, để tìm cách mua nhà mua xe, thì hầu như người ta ít có điều kiện toàn vẹn để trở về một cách thật thà với con chữ. Duyên chữ nghĩa, như bát nước đầy đổ đi, như mối tình đã hơn một lần phụ bạc nhau ấy, đã "gác" lại thì khó mà "gọi nó ra" được nữa.

Cũng có người "tha hoá" nhẹ hơn, ấy là khi có cơ hội, họ từ bỏ cái thể loại báo chí cần công phu, cần sức chiến đấu, đối mặt với hiểm nguy để sang một thể loại nhàn thân hơn.

Thành thử, tôi vẫn thường thấy, những người bị rơi rụng sớm khi vào nghề, thường là người kha khá, có thể mọc mũi sủi tăm ngay từ đầu. Đây là một gờ rãnh khá đau buồn cho sự "lặn mất" của các cây bút trẻ.

Cuối cùng, rủi ro lớn nhất, cụ thể và đang gây sốc cho xã hội nhất đối với nghề báo, vẫn cần phải nhắc đến, đó là việc đe doạ, hành hung, mua chuộc, bằng nhiều cách khác nhau (!) làm nhụt nhuệ khí của các nhà báo đi tiên phong.

Bài cũ: Ngày Tự do Báo chí Thế giới

Biếm họa nghề báo