Tự do & Cười

Các bạn thân mến,

Loạt tranh mà các bạn đang xem thuộc một mảng thể loại lớn mà báo chí thế giới gọi là biếm họa chính trị - xã hội (tiếng Anh là editorial cartoons hoặc political cartoons). Hàng năm tại các nước phát triển cũng như các hiệp hội cartoon quốc tế đều có tổ chức các giải thưởng lớn để tôn vinh các biếm hoạ xuất sắc nhất.

Ở Việt Nam, không đáng buồn và đáng ngạc nhiên hơn những điều đáng buồn khác là bao nhiêu: chúng ta chưa có biếm họa chính trị. Chúng ta có thể có biếm họa văn hóa - xã hội, vốn đã có từ những năm 30 của thế kỉ trước, thời cụ Nhất Linh làm báo Phong Hóa; nhưng từ lúc đó cho đến những thứ bạn đang thấy trên Tuổi Trẻ Cười hay các trang cười của các báo khác, tôi cho rằng chỉ là một dạng què quặt của tranh biếm họa, chỉ là những vụn rơi vụn vãi bên ngoài của một mỏ vàng ít người biết khai thác và dám khai thác. Tại sao vậy?

Vì chúng ta chưa có tự do báo chí. Chúng ta chưa có tự do xuất bản, chưa có tự do ngôn luận. Điều này có thể hết sức đơn giản nhưng có lẽ không nhiều người nhận ra: để cười được, chúng ta cần tự do.

Hãy tưởng tượng bạn bước vào một ngôi đền âm u nồng nặc mùi tôn giáo, hay một hang ổ xã hội đen nặng nề mùi máu me bạo lực, hay một buổi thuyết trình lê thê nhạt nhẽo của những diễn giả dốt nát, thủ cựu, dối trá: chúng ta chắc chắn không thể nào cười được. Tất cả thần kinh và giác quan của chúng ta lúc đó sẽ chỉ căng lên để vừa quan sát những điều quái dị méo mó đang diễn ra, vừa đề phòng xem có nguy hiểm nào rình rập chực đổ ụp lên đầu ta không nếu lỡ như ta có cười hơi lớn tiếng. Trong những trường hợp như thế, vì nín hơi, chúng ta có xu hướng đánh rắm nhiều hơn là bật cười.

Các bạn,

Nước Việt Nam chúng ta đang bước vào một thời kì đặc biệt, một thời kì mà mọi thay đổi đều là thay đổi lớn và mọi bước tiến, nếu tiến được, đều sẽ là những bước tiến dài, về phía những gì tốt đẹp hơn. Chúng ta như những người đang men theo vách đá mà đi sát miệng vực, chúng ta đã rất gần đến việc rơi xuống rồi – bạn nào bi quan thì có thể tưởng tượng chúng ta đang treo lủng lẳng và đang rất đau đớn mệt mỏi. Nhưng chúng ta nhất định không buông tay, nhất định không bỏ cuộc.

Tôi vẫn hay đùa với bạn bè tôi rằng, không muốn vẽ thì thôi, chứ đã muốn vẽ thì cứ mở báo VN ra đọc thì cứ gọi là chán vạn ý tưởng. Tôi chắc chắn không phải người Việt Nam đầu tiên bắt đầu thể loại biếm họa này, lại càng không phải là người Việt Nam duy nhất. Tôi mong trong tương lai sẽ có những bạn bè họa sĩ khác cùng đồng hành với tôi. Tôi ý thức rất rõ những khó khăn, những rủi ro mà tôi phải đối mặt nếu tôi chọn cho mình con đường này. Đây không phải là con đường tôi muốn đi đến hết đời, nhưng là đoạn đường chông gai tôi muốn sẻ chia cùng các bạn, ít nhất trong giai đoạn trước mắt...

Các bạn thân mến của tôi,

Đã đến lúc đứng dậy đạp mạnh hai chân xuống đất và đưa hay tay lên trời. Đã đến lúc chúng ta cười ầm ầm như sấm sét. Tôi tin rằng, chúng ta cần tự do để cười và cần cười để tự do.

Thế và, bởi vì chắc chắn không có tờ báo nào ở VN dám đăng tranh của tôi, nên tôi đành phải “tự làm báo” qua mạng. Tất cả những gì tôi cần ở bạn, bạn đọc thân mến, là hãy giúp tôi chuyển “tờ báo” này đến được tay những người cần nó...
Trân trọng.

TOE